fula dili ne demek?

Fula ¹, Fulani ² veya Fulah³⁴

</ref>

⁵

</ref>

(Fula: Fulfulde, Pulaar, Pular; ), Batı ve Orta Afrika'da 20 ülkeye yayılan bir süreklilik içinde çeşitli lehçeler olarak konuşulan bir dildir.

Terminoloji

Fula halkına olduğu gibi, dile uygulanan birkaç isim vardır. Bu dile Pulaar, Pular veya batıda Fulfude dendiğini olarak duyabilirsiniz.

Morfoloji

Fula, sözel, isim ve değiştirici kelimelerin türetildiği, verbo-nominal köklere dayanır. Anlamı değiştirmek için (bazen kök ve çekişsel son arasında geldikçe yanlış olarak adlandırılan infix'ler olarak adlandırılan) sonekler kullanır. Bu eklerin çoğu, Fula'da edatların İngilizce olarak yapıldığı gibi aynı amaçlara hizmet eder.

İsim sınıfları

<table> <thead> <tr class="header"> <th>Numara</th> <th>Sınıf adı</th> <th>Anlamı</th> <th>Örnek</th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><center> 1. </center></td> <td>o</td> <td>Tekil kişi</td> <td>laam-ɗo ‘chief’; also loan words</td> </tr> <tr class="even"> <td><center> 2. </center></td> <td>ɓe</td> <td>Çoğul kişi</td> <td>laam-ɓe ‘chiefs’</td> </tr> <tr class="odd"> <td><center> 3. </center></td> <td>ngel</td> <td>Diminutive tekil</td> <td>loo-ngel ‘little pot’</td> </tr> <tr class="even"> <td><center> 4. </center></td> <td>kal</td> <td>Diminutive nicelik</td> <td>con-al ‘small quantity of flour’</td> </tr> <tr class="odd"> <td><center> 5. </center></td> <td>ngum/kum</td> <td>Diminutive Pejorative</td> <td>laam-ngum/laam-kum ‘worthless little chief’</td> </tr> <tr class="even"> <td><center> 6. </center></td> <td>kon/koy</td> <td>Diminutive çoğul</td> <td>ullu-kon/ullu-koy ‘small cats/kittens’</td> </tr> <tr class="odd"> <td><center> 7. </center></td> <td>nde</td> <td>Çeşitli, küresel nesneler, yerler, zamanlar dahil</td> <td>loo-nde ‘storage pot’</td> </tr> <tr class="even"> <td><center> 8. </center></td> <td>ndi</td> <td>Çeşitli, sayılamayan isimler dahil</td> <td>com-ri ‘tiredness’</td> </tr> <tr class="odd"> <td><center> 9. </center></td> <td>ndu</td> <td>Çeşitli</td> <td>ullu-ndu ‘cat’</td> </tr> <tr class="even"> <td><center> 10. </center></td> <td>nga</td> <td>Çeşitli, bazı büyük hayvanlar dahil</td> <td>nood-a ‘crocodile’</td> </tr> <tr class="odd"> <td><center> 11. </center></td> <td>nge</td> <td>esas olarak 'İnek', 'ateş', 'güneş' için.</td> <td>nagg-e ‘cow’</td> </tr> <tr class="even"> <td><center> 12. </center></td> <td>ngo</td> <td>Çeşitli</td> <td>juu-ngo ‘hand’</td> </tr> <tr class="odd"> <td><center> 13. </center></td> <td>ngu</td> <td>Çeşitli</td> <td>ɓow-ngu ‘mosquito’</td> </tr> <tr class="even"> <td><center> 14. </center></td> <td>ngal</td> <td>Genişletici tekil dahil olmak üzere çeşitli</td> <td>ɗem-ngal ‘tongue’</td> </tr> <tr class="odd"> <td><center> 15. </center></td> <td>ngol</td> <td>Çeşitli, genellikle uzun şeyler</td> <td>ɓog-gol ‘rope’</td> </tr> <tr class="even"> <td><center> 16. </center></td> <td>ngii/ngil</td> <td>Genişletici tekil dahil olmak üzere çeşitli</td> <td>ɓog-gii/ɓog-gii ‘big rope’</td> </tr> <tr class="odd"> <td><center> 17. </center></td> <td>ka</td> <td>Çeşitli</td> <td>laan-a ‘boat’</td> </tr> <tr class="even"> <td><center> 18. </center></td> <td>ki</td> <td>Çeşitli</td> <td>lek-ki ‘tree’</td> </tr> <tr class="odd"> <td><center> 19. </center></td> <td>ko</td> <td>Çeşitli</td> <td>haak-o ‘soup’</td> </tr> <tr class="even"> <td><center> 20. </center></td> <td>kol</td> <td>'Buzağı' 'Sıpa'</td> <td>ñal-ol ‘calf’, mol-ol ‘foal’</td> </tr> <tr class="odd"> <td><center> 21. </center></td> <td>ɗam</td> <td>özellikle sıvılar için</td> <td>lam-ɗam ‘salt’, ndiy-am ‘water’</td> </tr> <tr class="even"> <td><center> 22. </center></td> <td>ɗum</td> <td>Nötr</td> <td>maw-ɗum ‘big thing’</td> </tr> <tr class="odd"> <td><center> 23. </center></td> <td>ɗe</td> <td>İnsan Olmayan Çoğul</td> <td>juu-ɗe ‘hands’</td> </tr> <tr class="even"> <td><center> 24. </center></td> <td>ɗi</td> <td>İnsan Olmayan Çoğul</td> <td>na'i ‘cows’</td> </tr> </tbody> </table>

Ses

Fula'daki fiiller genellikle 3 seste sınıflandırılır: aktif, orta ve pasif. Her kök, tüm seslerde kullanılmaz. Bazı orta sesli fiiller yansıtıcıdır.

Ortak bir örnek, kök loot- fiillerdir

lootude, yıkamak için (bir şey) [aktif ses]
lootaade, yıkamak (kendini) [orta ses]
looteede, yıkandı [pasif ses]

Ünsüz mutasyon

Dilin bir başka özelliği de, tekil ve çoğul isimlerle fiillerin fiilleri arasındaki ilk ünsüz mutasyonudur (Pular hariç, fiillerde ünsüz bir mutasyon yoktur, sadece isimlerde).

Basitleştirilmiş bir şema şöyledir:

w ↔ b ↔ mb
r ↔ d ↔ nd
y ↔ j ↔ nj
w ↔ g ↔ ng
f ↔ p
s ↔ c
h ↔ k

Zamirler

Fula'nın kapsayıcı ve özel birinci şahıs çoğul zamirleri vardır. Kapsayıcı zamirler hem konuşmacıyı hem de konuşulanları içerirken, özel zamirler dinleyicileri dışlar.

Verilen bir isme karşılık gelen zamirler, isim sınıfı tarafından belirlenir. Erkekler ve kadınlar aynı isim sınıfına ait olduğu için, İngilizce "he" ve "she" ifadeleri aynı zamirle Fula'ya çevrilir. Ancak, diyalektiğe bağlı olarak, her biri kendi zamiri olan 25 farklı isim sınıfı vardır. Bazen bu zamirlerin her ikisinin de nominatif bir davası vardır (yani, fiil öznesi olarak kullanılır) ve bir nezaketçi formun yanı sıra bir nümerik ya da dantif bir davanın (yani fiil nesnesi olarak kullanılır) vardır. Göreceli zamirler genel olarak aday ile aynı şekli alırlar.

Yazma sistemleri

Latin alfabesi

Latin alfabesi kullanılarak yazıldığında Fula, dilde anlamlı olarak farklı sesleri ayırt etmek için aşağıdaki ek özel "çengelli" karakterleri kullanır: Ɓ/ɓ , Ɗ/ɗ , Ŋ/ŋ , Ɲ/ɲ , Ƴ/ƴ . Harfler c, j, ve r, sırasıyla sesleri temsil eder [c], [ɟ], ve [r]. Çift ünlü karakterler sesli harflerin uzamış olduğunu gösterir. Bir kesme işareti (ʼ) glottal durak olarak kullanılır. Sesli sesleri ve uzunluklarını gösteren beş sesli harf sistemini kullanır.. Nijerya'da ʼy yerine ƴ, ve Senegal'de Ñ/ñ yerine ɲ kullanılır.

Örnek Fula alfabesi

a, aa, b, mb, ɓ, c, d, nd, ɗ, e, ee, f, g, ng, h, i, ii, j, nj, k, l, m, n, ŋ, ɲ (nyveya ñ), o, oo, p, r, s, t, u, uu, w, y, ƴ, '

Fula Alfabesi
A
Küçük harf
a
Fonetik değeri
a

⁶

İnternette Fula

Aşağıda Fula / Fulfulde Latin alfabesini kullanan farklı ülkelerden bazı web siteleri:

Nijerya:
Moritanya:
Moritanya:
Gine:
Gine:
Gine:
Gine:
Sierra Leone:

Arap alfabesi

Fula has also been written in the Arabic script or since before colonization by many scholars and learned people including Usman dan fodio and the early emirs of the northern Nigeria emirates. Fula, Arap alfabesinde ya da Ajami pek çok bilim adamı ve Usman dan fodio ve Kuzey Nijerya emirlerinin ilk emirleri gibi öğrenilmiş kişiler tarafından kolonizasyondan önce yazılmıştır.

Aslında, Fula birçok Arapça kelimelerini korur.

Adlam Alfabesi

Fulfulde yazacak bir alfabe yaratmak için 50'li ve 60'lı yıllarda başarısız çabalar vardı. Bununla birlikte, 1990'larda, Gine nehrinin Gine bölgesinden iki genç erkek, Ibrahima ve Abdoulaye Barry, tüm Fulani dil seslerini doğru bir şekilde temsil eden bir alfabe yaratmada başarılı oldular. Alfabe sağdan sola yazılır ve 5 sesli harf ve 23 ünsüz 28 harf içerir.⁷⁸

Kaynakça

Eserler

Arnott, D.W. The Nominal and Verbal Systems of Fula. London: Oxford University Press, 1970. Print.
Arnott, D. W. 'Fula'. In International Encyclopedia of Linguistics, vol*.* 2. W. Frawley (ed). Oxford University Press,
McIntosh, Mary. Fulfude Syntax and Verbal Morphology. London: St Edmundsbury Press Lt, 1984. Print.
Paradis, Carole. Lexical Phonology and Morphology: The Nominal Classes in Fula. New York: Garland Publishing, Inc, 1992. Print.
Wilson, W. A. A. (1989). Atlantic. In John Bendor-Samuel (Ed.), The Niger–Congo Languages, pp. 81–104.